INFORMACJA PRAWNA Dot. możliwości zaopatrywania przez Sąd wyroków wydanych w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych, w tym wyroków przywracających represjonowanym świadczenia emerytalne w należnej wysokości w tzw. „klauzulę wykonalności”.
Od pewnego czasu otrzymujemy od naszych Koleżanek i Kolegów pytania dot. tzw. „klauzuli wykonalności” w kontekście wyroków wydawanych w naszych sprawach odwoławczych przeciwko Dyrektorowi ZER o wysokość świadczeń emerytalnych. Sądzimy, że zainteresowanie tym zagadnieniem wynika z doświadczeń tych z nas, którzy po przejściu udręki sądowej i uzyskaniu prawomocnego wyroku sądu apelacyjnego, oczekują dość długo na jego wykonanie przez ZER i wypłatę emerytur i rent w należnej wysokości, wcześniej zagrabionych na mocy ustawy represyjnej z 16 grudnia 2016 r. Zapewne dlatego wielu z tych, którzy właśnie otrzymują lub w najbliższym czasie otrzymają prawomocne wyroki w swoich sprawach rozważa wystąpienie do Sądu z wnioskiem o nadanie takim orzeczeniom „klauzuli wykonalności”. Rozumiemy to, ale czy tego rodzaju wnioski będą skuteczne? Odpowiemy na to pytanie, ale wcześniej przybliżymy naszym czytelnikom określenie „klauzula wykonalności” i wyjaśnimy jej znaczenie w możliwie prosty sposób.
Czym więc jest klauzula wykonalności w ogóle? Najprościej rzecz ujmując, „klauzula wykonalności” jest potwierdzeniem sądu, że wyrok może być wykonany na drodze egzekucji przez Komornika.
„Klauzula wykonalności” nie tworzy nowego prawa a jedynie potwierdza, że dany „tytuł egzekucyjny” (wyrok prawomocny) nadaje się do wykonania. Nie jest więc ona dodatkową oceną ani analizą sprawy, lecz tylko potwierdzeniem, że można przystąpić do egzekucji wyroku. „Klauzulę wykonalności” nadaje sąd I instancji, przed którym sprawa się toczyła. Jeżeli natomiast akta sprawy znajdują się jeszcze w sądzie II instancji, klauzulę może nadać ten sąd.
„Klauzulę wykonalności” nadaje sąd w zdecydowanej większości przypadków na posiedzeniu niejawnym, bez obecności żadnej ze stron. Najczęściej nadanie „klauzuli wykonalności” polega na przybiciu pieczęci z informacją o jej nadaniu. Musi być ona podpisana przez sędziego lub referendarza sądowego. Treść brzmienia klauzuli została określona w § 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 6 sierpnia 2014 r. w sprawie określenia brzmienia klauzuli wykonalności. Brzmi ona następująco:
"W imieniu Rzeczypospolitej Polskiej, dnia ..... 20..... r. Sąd ..... w ..... / Referendarz sądowy w Sądzie ..... w ..... stwierdza, że niniejszy tytuł uprawnia do egzekucji w całości / w zakresie ..... oraz poleca wszystkim organom, urzędom oraz osobom, których to może dotyczyć, aby postanowienia tytułu niniejszego wykonały, a gdy o to prawnie będą wezwane, udzieliły pomocy." W klauzuli wykonalności umieszczonej na wyroku, opuszcza się wyrazy: "W imieniu Rzeczypospolitej Polskiej".
Po uzyskaniu „klauzuli wykonalności” można już udać się do komornika, który rozpocznie postępowanie zmierzające do odzyskania należnych nam środków.
Tyle zasad ogólnych, o których wielu z nas zapewne słyszało, ale czy odnoszą się one do wyroków wydanych w naszych spraw odwoławczych, czyli o wysokość świadczeń emerytalnych? I o tym właśnie niżej.
Na początek musimy, chociażby ogólnie, wyjaśnić inne określenia porządkujące nasze myślenie o „klauzuli wykonalności”, tj. pojęcia:
- „orzeczenie prawomocne”,
- wspomniany już wyżej „tytuł egzekucyjny”, a także
- „tytuł wykonawczy”.
„Orzeczenie prawomocne” (pisaliśmy już o tym wielokrotnie), to takie orzeczenie sądu (wyrok prawomocny), od którego nie przysługuje już żaden zwyczajny środek odwoławczy, np. apelacja. Wyrok prawomocny kończy spór pomiędzy stronami, w naszym przypadku między odwołującym się i Dyr. ZER. Wyrok taki wyklucza ponowne rozpoznanie tej samej sprawy. Jest to więc sytuacja kiedy nie ma już możliwości zakwestionowania (wzruszenia) zapadłego orzeczenia. W naszym przypadku prawomocnym orzeczeniem będzie np. wyrok sądu apelacyjnego oddalający apelację Dyr. ZER, z chwilą jego wydania. (Uwaga! na użytek niniejszej informacji prawnej nie będziemy wchodzili w aspekty związane z momentem uprawomocnienia się zaskarżalnego wyroku sądu okręgowego, co do którego apelacja została odrzucona przez sąd apelacyjny. Zrobimy to przy innej okazji).
„Tytuł egzekucyjny” to prawomocny wyrok sądu. Pamiętajmy jednak, że nie każdy wyrok, nawet prawomocny, nadaje się do egzekucji.
„Tytuł wykonawczy” to „tytuł egzekucyjny”, czyli prawomocny wyrok sadu zaopatrzony w klauzulę wykonalności. Dopiero taki dokument uprawnia do złożenia skutecznego wniosku o przeprowadzenie egzekucji komorniczej i wszczęcia pierwszych działań egzekucyjnych przez komornika.
Tyle pojęć ogólnych. Teraz przyjrzymy się, jak to, co wyżej napisaliśmy, odnosi się do wyroków wydanych przez sąd ubezpieczeń społecznych w naszych sprawach przeciwko Dyr. ZER MSWiA o wysokość świadczeń emerytalno-rentowych. A więc, czy możliwe jest opatrzenie „klauzulą wykonalności” takich wyroków i przeprowadzenie egzekucji komorniczej w celu szybkiego odzyskania od ZER należnego świadczenia emerytalnego?
Faktem jest, że przepisy Kodeksu postępowania cywilnego przewidują możliwość prowadzenia egzekucja przeciwko Skarbowi Państwa. W tym miejscu warto też zaznaczyć, że od strony organizacyjno-prawnej ZER MSWiA jest państwową jednostką budżetową nieposiadającą osobowości prawnej, która zapewnia realizację zadań Dyrektora ZER, który jako organ emerytalny, powoływany przez Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji wykonuje zadania określone w rozporządzeniu Ministra SWiA z dnia 10 grudnia 2018 r. w sprawie organu emerytalnego właściwego do ustalenia prawa do zaopatrzenia emerytalnego funkcjonariuszy Policji, Urzędu Ochrony Państwa, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Straży Marszałkowskiej, Biura Ochrony Rządu, Służby Ochrony Państwa, Państwowej Straży Pożarnej, Służby Celnej i Służby Celno-Skarbowej oraz ich rodzin.
O możliwości prowadzenia egzekucji przeciwko Skarbowi Państwa stanowi art. 1060 k.p.c. W postępowaniu egzekucyjnym w imieniu Skarbu Państwa występuje państwowa jednostka organizacyjna określona w tytule egzekucyjnym. Egzekucję tę prowadzi się w stosunku do jednostki organizacyjnej, z której działalnością wiąże się egzekwowane świadczenie, przy czym jedyny dopuszczalny sposób tej egzekucji to egzekucja z rachunku bankowego. Postępowanie z art. 1060 k.p.c. przebiega 2-etapowo. W pierwszym etapie wierzyciel wzywa daną jednostkę organizacyjną do dobrowolnego wykonania obowiązku stwierdzonego tytułem egzekucyjnym, czyli wyrokiem. Wezwanie powinno być dokonane w taki sposób, aby nie budziło wątpliwości, że doszło do wiadomości adresata. Drugi etap zależy od charakteru świadczenia. Jeżeli ma ono charakter pieniężny, a tytuł egzekucyjny nie zostanie wykonany w ciągu 2 tygodni od doręczenia wezwania, wierzyciel może złożyć do sądu wniosek o nadanie klauzuli wykonalności, a następnie wniosek do komornika o wszczęcie egzekucji z rachunku bankowego.
Wskazaliśmy na powyższe zasady dlatego, że wielu z nas tak postrzega możliwość prowadzenia egzekucji przeciwko ZER, po wcześniejszym uzyskaniu klauzuli wykonalności wyroku przywracającym prawomocnie świadczenie emerytalne.
Tak by to mogło wyglądać, tylko czy wyroki w naszych sprawach są tymi, o których mowa w art. 777 § 1 pkt 1 k.p.c., czyli tytułami egzekucyjnymi, którym można nadać „klauzulę wykonalności” czyniąc z nich „tytuły wykonawcze” uprawniające do złożenia skutecznego wniosku o przeprowadzenie egzekucji komorniczej?
Odpowiadamy, wyroki w naszych sprawach, czyli wyroki SO i SA – niestety - nie są „tytułami egzekucyjnymi” w rozumieniu ww. art. 777 § 1 pkt 1 k.p.c.
W sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych wyrok sądu dotyczy decyzji organu rentowego (w naszym przypadku Dyr. ZER), od której złożono odwołanie. Dlatego sąd ubezpieczeń społecznych, po rozpoznaniu sprawy, zgodnie z art. 477 14 k.p.c. oddala odwołanie, jeżeli nie ma podstaw do jego uwzględnienia bądź w przypadku uwzględnienia odwołania zmienia w całości lub w części zaskarżoną decyzję Dyr. ZER i orzeka co do istoty sprawy.
Skutkiem wydania wyroku zmieniającego zaskarżoną decyzję, Dyr. ZER ma obowiązek wydania nowej decyzji w terminie określonym w art. 118 ust. 1a ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, czyli w terminie 30 dni od wyjaśnienia tzw. „ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania tej decyzji”, którą jest dzień wpływu do ZER prawomocnego orzeczenia sądu apelacyjnego (pisaliśmy o tym w Informacji Prawnej z 4 sierpnia 2022 r.). Innymi słowy podstawą przyznania uprawnionemu prawa do świadczenia w określonej wysokości jest każdorazowo decyzja Dyr. ZER, która podlega kontroli sądowej. Jednakże, orzeczenie Sądu uwzględniające odwołanie (w całości lub części) i zmieniające decyzję ZER nie stanowi podstawy do przymusowego egzekwowania tego świadczenia przez odwołującego się. Każdorazowo bowiem wymaga się wydania przez Dyr. ZER decyzji wykonawczej wydanego wyroku, przyznającej dane świadczenie lub ustalającej jego wysokość.
Reasumując, w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych (a nasze sprawy bezspornie są takimi sprawami), wykonanie wyroku sądu ingerującego w treść zaskarżonej decyzji odbywa się w ten sposób, że po uprawomocnieniu się wyroku, najczęściej sądu apelacyjnego, Dyr. ZER jest zobowiązany do wydania decyzji będącej wykonaniem takiego orzeczenia.
O środkach zaskarżenia przysługujących odwołującym się w przypadku niewydania przez Dyr. ZER ww. decyzji w terminie ustawowym, w kolejnych informacjach prawnych.
WNIOSKI:
- Co do zasady ogólnej możliwe jest prowadzenie egzekucji przeciwko Skarbowi Państwa wg zasad określonych w art. 1060 k.p.c., o których wyżej napisaliśmy.
- Jednak orzeczenia w naszych sprawach odwoławczych przeciwko Dyr. ZER, czyli wyroki SO i SA nie mogą być opatrzone „klauzulą wykonalności”. Tym samym nie jest możliwe przeprowadzenie egzekucji komorniczej w celu szybkiego odzyskania od ZER należnego świadczenia emerytalnego.
- Wiemy też, że wnioski o nadanie „klauzuli wykonalności” kierowane do sądów apelacyjnych przez osoby, które uzyskały już korzystne dla siebie i prawomocne wyroki przywracające świadczenia emerytalne, są oddalane z powodów, na które wyżej wskazaliśmy.
Komisja Prawna FSSM RP
