INFORMACJA PRAWNA
dotycząca możliwości i warunków otrzymywania przez świadczeniobiorcę łącznie dwóch emerytur
(emerytury wojskowej [policyjnej] oraz emerytury z ZUS)
Śledząc portale społecznościowe zauważyliśmy, że niektórzy z naszych Koleżanek i Kolegów po raz kolejny podnieśli problem dotyczący możliwości pobierania (łączne) dwóch emerytur, tj. emerytury mundurowej oraz emerytury z ZUS. Przy tej okazji odwoływali się do naszej Informacji Prawnej z czerwca b.r., w której pisaliśmy, że w przypadku spełnienia warunków nabycia prawa zarówno do emerytury z ZUS, jak i emerytury mundurowej, nie można pobierać obydwu świadczeń równolegle. Twierdziliśmy i nadal twierdzimy, że zgodnie z obecnie obowiązującymi przepisami prawa uprawnionemu przysługuje świadczenie wyższe lub też może on skorzystać z możliwości samodzielnego wybrania świadczenia. Istotny jest fakt, iż okres uwzględniony przy ustaleniu prawa do emerytury na podstawie jednego porządku prawnego nie może zostać uwzględniony także przy ustalaniu prawa na podstawie przepisów innego porządku prawnego. Podkreślaliśmy, że w prawie polskim istnieje zasada niedublowania okresów, na podstawie których wypłacane jest świadczenie emerytalne, pomimo iż w ustawie z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych istnieje możliwość zaliczenia okresów służby mundurowej jako okresów składkowych. Co do zasady nadal podtrzymujemy to stanowisko.
Powrót do pytania o możliwość łącznego pobierania dwóch świadczeń (np. z ZER i ZUS), wiąże się z wyrokiem Sądu Najwyższego z 24 stycznia 2019 r. (sygn. akt I UK 426/17), wydanego po rozpoznaniu w Izbie Pracy i Ubezpieczeń Społecznych SN skargi kasacyjnej od wyroku jednego z sądów apelacyjnych. W tym miejscu musimy wskazać, że sprawa dotyczyła ubezpieczonego – żołnierza, który po odbyciu 23 lat służby przeszedł na zaopatrzenie emerytalne (na poziomie 64% podstawy wymiaru, ale po uwzględnieniu zwiększenia z tytułu grupy inwalidzkiej osiągnął maksymalną wysokość świadczenia tylko z tytułu służby) pobierane z Wojskowego Biura Emerytalnego.
W trakcie pobierania wojskowego świadczenia emerytalnego żołnierz ten od 1990 r. do końca 2015 r. pozostawał w zatrudnieniu i odprowadzał z tego tytułu składki na ubezpieczenie społeczne, obejmujące łącznie okres ok. 25 lat. W 2015 r. złożył do ZUS wniosek o emeryturę, w wyniku czego wydano decyzje przyznającą wnioskodawcy prawo do emerytury i jednocześnie zawieszającą jej wypłatę z uwagi na zbieg prawa do więcej niż jednego świadczenia, w tym przypadku emerytury mundurowej.
Sąd okręgowy, do którego odwołał się ubezpieczony, uznał racje ZUS wskazując, że podstawą decyzji odmownej jest art. 2 oraz art. 95 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz art. 15a ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych. Sąd podkreślił też, że zarówno art. 95 ustawy o FUS, jak i analogiczny art. 7 ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych wojskowych wskazują, że ubezpieczony uprawniony do emerytury z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych nie może jednocześnie pobierać emerytury wojskowej, mimo że spełnił warunki do jej nabycia. Dodał też, że zasada wypłacania tylko jednego świadczenia z ubezpieczenia społecznego stanowi wyraz obowiązującej w prawie ubezpieczeń społecznych zasady solidarności ryzyka i nie jest sprzeczna z konstytucyjną zasadą równości.
Sąd Apelacyjny w wyroku wydanym w tej sprawie oddalił apelację skarżącego. Zdaniem tego Sądu, Sąd Okręgowy jako sąd I instancji poczynił prawidłowe ustalenia faktyczne, jak również dokonał trafnej oceny zebranego w sprawie materiału dowodowego, a zaskarżone rozstrzygnięcie ostatecznie odpowiada prawu.
Sąd Najwyższy, rozpatrujący skargę kasacyjną od wyroku Sądu Apelacyjnego potwierdził, że zgodnie z art. 95 ust. 1 ustawy emerytalnej, w razie zbiegu u jednej osoby prawa do kilku świadczeń przewidzianych w ustawie wypłaca się tylko jedno z tych świadczeń - wyższe lub wybrane przez zainteresowanego. Wskazał jednak, że odpowiedniej interpretacji powinien podlegać art. 95 ust. 2 ustawy emerytalnej używający zwrotu: „emerytura (…) została obliczona według zasad określonych w art. 15a albo art. 18e ustawy z dnia 10 grudnia 1993 r. o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych oraz ich rodzin” - ukierunkowanej na sposób jej obliczenia.
Sąd Najwyższy uznał za właściwy taki kierunek wykładni art. 95 ust. 1 i 2 ustawy emerytalnej, z którego wynika, że użyte w ust. 2. tego artykułu sformułowanie „emerytura (…) obliczona według zasad określonych w art. 15a albo art. 18e ustawy z dnia 10 grudnia 1993 r. o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych” oznacza odwołanie się do zasad obliczenia emerytury wojskowej określonych w tych przepisach, a więc z uwzględnieniem wyłącznie służby wojskowej, co z kolei uzasadnia prawo do pobierania dwóch emerytur „wypracowanych” niezależnie od siebie.
Idąc tokiem rozumowania Sądu Najwyższego można stwierdzić, że warunkiem, który zadecydował (w tym konkretnym przypadku) o uprzywilejowaniu żołnierza (poprzez pobieranie równolegle dwóch świadczeń), był brak możliwości uwzględniania w wojskowej emeryturze jakiegokolwiek okresu „cywilnego” stażu emerytalnego. Kryterium to określa jednocześnie krąg podmiotów charakteryzujących się tą samą istotną cechą. Do tej grupy należą emeryci wojskowi, których wypracowane okresy składkowe i nieskładkowe nie miały żadnego wpływu na wysokość emerytury wojskowej. Do nich zaś należą wszyscy żołnierze, którzy zostali powołani do służby po raz pierwszy po dniu 1 stycznia 1999 r. oraz niektórzy żołnierze, którzy pozostawali w służbie przed dniem 2 stycznia 1999 r.
Tyle w kwestii przypomnienia historii omawianego (jednostkowego) przypadku skarżącego żołnierza oraz motywów, jakimi kierował się Sąd Najwyższy wskazując w uzasadnieniu wyroku z dnia 24 stycznia 2019 r. na możliwość pobierania w określonej sytuacji dwóch świadczeń, tj. emerytury wojskowej oraz emerytury z ZUS.
Na tle powyższego odpowiedzmy sobie na pytanie: jakie znaczenie ma ww. wyrok Sądu Najwyższego dla emerytów i rencistów policyjnych?
Kwestię tą można ująć następująco:
- Cytowany wyżej art. 95 ust. 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, który przywołuje Sąd Najwyższy, odnosi się także do ustawy z dnia 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji (…). Przepis ten wskazuje, że zasadę wypłaty jednego świadczenia stosuje się również w razie zbiegu prawa do emerytury lub renty z FUS z prawem do świadczeń przewidzianych w przepisach policyjnej ustawy zaopatrzeniowej. Jednakże istnieje wyjątek, kiedy to emerytura policyjna została obliczona według zasad określonych w art. 15a lub art. 18e ustawy z dnia 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji (…).
- Jakich osób, emerytów i rencistów policyjnych, wyjątek taki może dotyczyć? Otóż policyjna ustawa emerytalna, podobnie jak w przypadku żołnierzy, odrębnie traktuje policjantów i funkcjonariuszy, którzy wstąpili do służby przed 1 stycznia 1999 r. od tych, którzy wstąpili do służby po raz pierwszy po 1 stycznia 1999 r.
- W przypadku policjantów i funkcjonariuszy, którzy wstąpili do służby po 1 stycznia 1999 r. nabycie przez nich emerytury oraz sposób jej obliczenia określa ww. art. 15a policyjnej ustawy emerytalnej. Stanowi on, że po 15 latach służby emerytura wynosi 40% podstawy jej wymiaru i wzrasta na zasadach określonych w art. 15 ust. 1 pkt 1 i ust. 2-5, tzn. ulega podwyższeniu za pełnienie służby w szczególnych warunkach, oraz z tytułu inwalidztwa pozostającego w związku ze służbą. Powyższe oznacza, że emerytura policjanta i funkcjonariusza, który wstąpił do służby po 1 stycznia 1999 r. może być naliczona tylko i wyłącznie z okresów służby i podwyższona jedynie za działania związane wyłącznie ze służbą. Emeryt taki nie ma możliwości doliczenia do emerytury policyjnej okresów pracy „cywilnej”.
- W przypadku policjantów i funkcjonariuszy, którzy wstąpili do służby przed 1 stycznia 1999 r. nabycie przez nich emerytury oraz sposób jej obliczenia określa art. 15 policyjnej ustawy emerytalnej. Podstawa jej wymiaru może zostać podwyższona także o okresy pracy przed służbą oraz po służbie, tj. 2,6% podstawy wymiaru - za każdy rok okresów składkowych poprzedzających służbę (nie więcej jednak niż za trzy lata tych okresów), 1,3% podstawy wymiaru - za każdy rok okresów składkowych ponad trzyletni okres składkowy, 0,7% podstawy wymiaru - za każdy rok okresów nieskładkowych poprzedzających służbę.
Wiemy, że niezależenie od daty wstąpienia do służby emerytura policyjna nie może przekroczyć 75% podstawy jej wymiaru. Musimy też wiedzieć, że zgodnie z zasadą określoną w art. 5 ust. 2a ustawy o FUS, policjantom i funkcjonariuszom (podobnie jak żołnierzom) do emerytury z systemu powszechnego nie dolicza się okresu służby, jeśli mają ustalone prawo do emerytury policyjnej. - Sąd Najwyższy jest organem władzy sądowniczej, a nie ustawodawczej. Nie należy więc do jego obowiązków stanowienie prawa, a jedynie rozstrzyganie kwestii prawnych. Ww. wyrok Sądu Najwyższego z 24 stycznia 2019 r. wiąże inne sądy tylko w tej sprawie, której dotyczy. Dla innych sądów, w podobnych sprawach, może być jedynie wskazówką orzeczniczą. Stan taki będzie trwał do czasu, kiedy ustawodawca zdecyduje się (ewentualnie) na odpowiednią nowelizację ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.
WNIOSKI:
1. O wyjątku od zasady pobierania jednego świadczenia emerytalnego decyduje brak możliwości obliczenia emerytury policyjnej przy uwzględnieniu "cywilnego" stażu emerytalnego. Sytuacja ta dotyczy:
- osób, które wstąpiły do służby po raz pierwszy po 1 stycznia 1999 r.,
- może dotyczyć osób, które wstąpiły do służby przed 1 stycznia 1999 r., które co prawda miały taką (teoretyczną) możliwość (art. 15 ust. 1 policyjnej ustawy emerytalnej), ale z racji odpowiednio długiej służby i wzrostu emerytury z tytułu szczególnych jej właściwości lub z tytułu inwalidztwa, przy jednoczesnej górnej granicy podstawy wymiaru, ich staż „cywilny" nie mógł być wykorzystany do podwyższenia świadczenia.
W opisanej wyżej sytuacji emeryt policyjny pozostaje w sytuacji identycznej jak policjant lub funkcjonariusz, który rozpoczął służbę po raz pierwszy po dniu 1 stycznia 1999 r. a jego emerytura jest obliczana wyłącznie w oparciu o staż służby.
Sąd Najwyższy stwierdził, że odmienne traktowanie tych dwóch grup emerytów byłoby naruszeniem zasady równego traktowania określonej w art. 32 Konstytucji RP, która nakazuje jednakowe traktowanie podmiotów prawa w obrębie określonej zbiorowości. W ramach takiej grupy wszystkie osoby powinny być traktowane według jednakowej miary, bez dyskryminowania i faworyzowania żądnej z nich.
2. Każdy zainteresowany (emeryt lub rencista policyjny), który uznaje swoją sytuację prawną za możliwą do zakwalifikowania przede wszystkim do grupy wskazanej w pkt 1 ppkt b), może dochodzić indywidualnie swojego prawa do dwóch świadczeń (wypłacanych równolegle) jedynie na drodze postępowania sądowego.
W tym celu powinien wnieść do właściwego sądu okręgowego odwołanie od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych ustalającej wysokość emerytury „cywilnej” na podstawie art. 26 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych i jednocześnie zawieszającej jej wypłatę na podstawie art. 2 oraz art. 95 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.
Odwołanie takie powinno być uzasadnione tym, że jako emeryt policyjny, niezależnie od swojej woli, nie miał prawnej możliwości wykorzystania żadnego „cywilnego” stażu pracy do podwyższenia emerytury policyjnej.
Okoliczność ta będzie jednak przedmiotem szczegółowych ustaleń sądu, przy jednoczesnym umożliwieniu stronie przeciwnej wykorzystania możliwości procesowych związanych z ustalaniem faktów, które są istotne dla rozstrzygnięcia takiej sprawy.
Uwaga!
- Jak dotychczas wyrok Sądu Najwyższego z 24 stycznia 2019 r. nie zmienił zasadniczo praktyki ZUS. Nadal zawieszana jest wypłata drugiej emerytury.
- Od momentu wydania przez Sąd Najwyższy wspomnianego wyżej wyroku z dnia 24 stycznia 2019 r., odnotowaliśmy pojedyncze wyroki sądów okręgowych uznające rację niektórych skarżących, tj. potwierdzające ich prawo do pobierania dwóch świadczeń (emerytury wojskowej [policyjnej] oraz emerytury z ZUS) przy stanie faktycznym zbliżonym do opisanego przesz SN w ww. wyroku (np. wyrok Sądu Okręgowego w Łodzi z dnia 8.08.2019 r.; VIII U 345/19 oraz wyrok Sądu Okręgowego w Rzeszowie z dnia 17.09.2019 r.; IV U 498/19). W uzasadnieniu swoich wyroków sądy okręgowe powołują się na argumentację przedstawiona w ww. orzeczeniu SN z 21.01.2019 r.
- Z pojawiających się komentarzy specjalistów z zakresu ubezpieczeń społecznych wynika, że utrwalenie się poglądu, wyrażonego w ww. wyroku SN, może doprowadzić do interwencji ustawodawcy i pozbawienia wszystkich emerytów mundurowych możliwości pobierania łącznie dwóch świadczeń. Decydujące mogą się tu okazać zbyt wysokie koszty finansowe wypłaty drugiej emerytury.
Komisja Prawna FSSM RP
