INFORMACJA PRAWNA
Dot. możliwości skarżenia przez zainteresowanych, pracowników służby cywilnej, urzędników państwowych lub innych pracowników, objętych działaniem ustawy z dnia 14 kwietnia 2023 r. o zmianie ustawy o służbie cywilnej oraz niektórych innych ustaw wygaszania stosunku pracy.
Zasadnicze uregulowania prawne wprowadzone ustawą z dnia 14 kwietnia 2023 r. o zmianie ustawy o służbie cywilnej oraz niektórych innych ustaw oraz nasz skrajnie krytyczny ale uprawniony stosunek do wprowadzonych zmian zawarliśmy w Komentarzu opublikowanych na stronie FSSM w dniu 11 lipca 2023 r. Przypomnijmy główne jego tezy, będące kanwą dla niniejszej Informacji Prawnej.
- Kolejna ustawa represyjna wygaszając stosunki pracy nie przewiduje żadnej indywidualnej oceny pracowników, która mogłaby to uzasadnić. Rozwiązanie to jest w sposób oczywisty niezgodne z zasadą sprawiedliwości społecznej zawartą w art. 2 Konstytucji RP.
- Nie do pomyślenia w demokratycznym państwie prawnym jest przyznanie ustawodawcy prawa do wprowadzania rozwiązań prowadzących do przekreślenia dorobku życiowego i zawodowego pracowników, którzy nie naruszyli prawa, do zniweczenia wartości ich pracy po transformacji ustrojowej 1990 r. Jest to sprzeczne zzasadą zaufania obywatela do państwa i stanowionego przez nie prawa (art. 2 Konstytucja RP).
- Wygaszanie stosunków pracy w sposób określony w ustawie, a więc bez stwierdzenia jakiegokolwiek naruszenia obowiązków pracowniczych jest:
- zastosowaniem odpowiedzialności zbiorowej w stosunkach pracy, co jest niezgodne z zasadą ochrony pracy (art. 24 Konstytucji RP),
- nieproporcjonalnym ograniczeniem wbrew zasadom określonym w art. 31 ust. 3 Konstytucji RP prawa dostępu do służby publicznej na jednakowych zasadach (art. 60 Konstytucji RP),
- nieproporcjonalnym ograniczeniem wbrew zasadom określonym w art. 31 ust. 3 Konstytucji wolności wyboru i wykonywania zawodu oraz wyboru miejsca pracy (art. 65 Konstytucji RP).
- Ustawowe pozbawienie pracy rażąco narusza art. 45 Konstytucji oraz art. 6 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka.
Powyższa konstatacja jest w pełni uprawniona, lecz tak jak przy ustawie represyjnej z 16 grudnia 2016 r. rodzi pytanie, co dalej? Co w warunkach pełzającego państwa bezprawia mogą zrobić te osoby, których to drakońskie prawo objęło? Wydaje się, że nie ma tu zbyt wiele instrumentów prawnych, których zastosowanie przez zainteresowanych mogłoby przynieść pożądane efekty. Jak wskazują, jeszcze nieliczne głosy znawców prawa pracy, jednym z nich może być pozew do sądu o przywrócenie do pracy lub zasądzenie odszkodowania. Taką potencjalną możliwość daje art. 264 § 2 Kodeksu Pracy. Na taką też podstawę prawną wskazują specjaliści z Biura Rzecznika Praw Obywatelskich oraz niektórzy komentatorzy prasy fachowej. Przywołajmy więc treść tego przepisu: „Żądanie przywrócenia do pracy lub odszkodowania wnosi się do sądu pracy w ciągu 21 dni od dnia doręczenia zawiadomienia o rozwiązaniu umowy o pracę bez wypowiedzenia lub od dnia wygaśnięcia umowy o pracę”. Ów termin zależy od konkretnej sytuacji pracownika, opisanej w art. 10 i 11 ust. 2 i 3 ustawy z dnia 14 kwietnia 2023 r. o zmianie ustawy o służbie cywilnej oraz niektórych innych ustaw.
Pozew należy złożyć w sądzie rejonowym, który znajduje się w okręgu siedziby pracodawcy. W przypadku, gdy miejsce jest zbyt odległe dla pracownika, może on złożyć pozew do sądu pracy w sądzie rejonowym właściwym dla miejsca, w którym wykonywał swoją pracę.
Sąd zapozna się okolicznościami sprawy i jeśli uzna, że doszło do złamania praw pracowniczych, może nakazać pracodawcy przywrócenie pracownika do pracy. Przywrócenie pracownika do pracy następuje wtedy, kiedy został on zwolniony w warunkach niezgodnych z przepisami prawa pracy, a tym także z Konstytucją RP.
W normalnych warunkach państwa prawa przykładem działań pracodawcy, które w dotychczasowej praktyce mogły być podstawą do przywrócenia do pracy jest brak zachowania właściwego okresu wypowiedzenia lub brak wskazania przyczyny rozwiązania umowy bez okresu wypowiedzenia. Problem w tym, że państwa prawa ze wszystkimi jego atrybutami już nie mamy. Ustawa z 14 kwietnia 2023 r. o zmianie ustawy o służbie cywilnej oraz niektórych innych ustaw, jak napisaliśmy w Komentarzu z 11 lipca b.r., nie spełnia żadnych standardów demokratycznego państwa, pozostając w oczywistej sprzeczności zasadami konstytucyjnymi.
Nie jesteśmy w stanie przewidzieć stosunku sędziów do pozwów wnoszonych z powołaniem się na art. 264 § 2 Kodeksu Pracy. Dla niektórych z nich istotnym czynnikiem wyłączającym możliwość stosowania ww. przepisu może być epizodyczny charakter ustawy z 14 kwietnia 2023 r. Tytułem wyjaśnienia należy wskazać, że „ustawa epizodyczna” to najczęściej tzw. „legislacyjny eksces” (nie powiedzieć „wybryk”). To czasowy wyłom w systemie prawa, w tym przypadku w systemie prawa pracy. Zdaniem wielu znawców przedmiotu przepisy epizodyczne są zaprzeczeniem podstawowych wartości oraz trwałości i niezmienności norm prawnych regulujących życie społeczne i gospodarcze. Ustawa represyjna z 16 grudnia 1916 r. była tego niechlubnym przykładem. Zaś ustawa z 14 kwietnia 2023 r. dot. służby cywilnej jest powtórzeniem tej „praktyki” obecnie rządzących.
Niezależnie od powyższego można mieć nadzieję, że sędziowie zdeterminowani do prokonstytucyjnej interpretacji i stosowania przepisów prawa sięgną po stanowisko
Sądu Najwyższego wyrażone w uchwale z 17 listopada 2022 r., (III PZP 2/21). Według tej uchwały sąd rozpoznający sprawę, przy braku możliwości skierowania do Trybunału Konstytucyjnego pytania prawnego w trybie art. 193 Konstytucji RP o zbadanie zgodności z Konstytucją RP przepisu ustawy, może pominąć ten przepis, jeśli uzna go za niezgodny z Konstytucją RP. Powyższa teza jest zgodna ze stanowiskiem Rzecznika Praw Obywatelskich wg którego sąd - w ramach sprawowania wymiaru sprawiedliwości- ma nie tylko uprawnienie, lecz obowiązek oceny zgodności ustaw z Konstytucją i w razie stwierdzenia niekonstytucyjności przepisów ustawy, odmowy jej stosowania, bez obowiązku zwracania się z pytaniem prawnym do Trybunału Konstytucyjnego. Wynika to z zasad bezpośredniego stosowania przepisów Konstytucji (art. 8 ust. 2 Konstytucji) oraz podległości sędziów jedynie Konstytucji i ustawom przy sprawowaniu swojego urzędu (art. 178 ust. 1 Konstytucji).
Istotą dramatu wielu ludzi objętych ustawą z 14 kwietnia 2023 r. jest fakt, że pracodawca publiczny, który w przeciwieństwie do pracodawców prywatnych, posiada możliwość wydawania aktów prawnych powszechnie obowiązujących, w tym rangi ustawowej, może w sposób dowolny kształtować sytuację prawną swoich pracowników, w tym „wygaszać stosunki pracy”. Ale czy rzeczywiście może, w sposób arbitralny, ingerować w konstytucyjne zasady: ochrony pracy (art. 24 Konstytucji RP), godność jednostki (art. 30 Konstytucji RP) oraz jej prawo dostępu do służby publicznej na jednakowych zasadach (art. 60 Konstytucji RP) pozostające w ścisłym związku z konstytucyjną zasadą równości wobec prawa i zakazem dyskryminacji w życiu społecznym z jakiejkolwiek przyczyny (art. 32 Konstytucji RP)? Tego rodzaju problem dostrzegł Sąd Najwyższy w wyroku z 26 września 2019 r. (III PK 126/18) wskazując, że działania ustawodawcy, który na masową skalę posługuje się pojęciem „wygaszania stosunków pracy” powszechnie i jednoznacznie oceniane są krytycznie. Tego rodzaju praktyka jest niezgodna z art. 24, art. 30, art. 32 i art. 60 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, a „wygaszanie stosunku pracy” jest mylące i wprowadza w błąd, gdyż w istocie jest rozwiązaniem stosunku pracy.
Trybunał Konstytucyjny w wyroku z dnia 12 lipca 2011 r (K 26/09) uznał tego rodzaju rozwiązania za dopuszczalne, ale tylko w sytuacjach nadzwyczajnych. Stąd też, naszym zdaniem, ograniczenie bezpieczeństwa prawnego i pewności prawa z powodu ingerencji w stosunki pracownicze powinno się dokonywać z poszanowaniem niezbędnych gwarancji bezpieczeństwa prawnego osób objętych ustawą z 14 kwietnia 2023 r. o zmianie ustawy o służbie cywilnej oraz niektórych innych ustaw oraz z poszanowaniem gwarancji, które wykluczają arbitralność rządzących owładniętych irracjonalną chęcią zemsty pod płaszczykiem dekomunizacji z powodu agresji Rosji na Ukrainę (argument iście szatański). Gdzie tu sens, gdzie logika?
Niezależnie od przedstawionych wyżej argumentów i naszego ogólnego poglądu na obronę przed skutkami ustawy represyjnej z 14 kwietnia 2023 r. o zmianie ustawy o służbie cywilnej oraz niektórych innych ustaw, sytuacja prawna osób nią objętych może być bardziej złożona. Z tego też powodu rekomendujemy osobom zainteresowanym korzystanie ze wsparcia profesjonalnych pełnomocników procesowych i konsultowanie z nimi sposobu podejmowanych działań prawnych. Dotyczy to w szczególności zindywidualizowanego pozwu o przywrócenie do pracy lub o odszkodowanie uwzględniającego specyfikę konkretnego stanu faktycznego. Warto też dodać, że po raz kolejny losy wielu ludzi mogą zostać złożone w rękach sędziów, których niezłomność i wierność rocie złożonego ślubowania zadecydują o zachowaniu konstytucyjnej zasady sprawiedliwości społecznej.
Nasz pogląd wyrażony w niniejszej Informacji Prawnej należy traktować jedynie jako wskazanie możliwego kierunku działań prawnych, będące efektem naszych wstępnych przemyśleń i sugestii innych podmiotów, w tym specjalistów z Biura Rzecznika Praw Obywatelskich.
Zespół Prawny FSSM RP
