INFORMACJA PRAWNA
Dot. możliwości uzyskania przez odwołujących się odsetek ustawowych za opóźnienie w związku z wykonywaniem przez ZER MSWiA prawomocnych wyroków sądów przywracających świadczenia emerytalne
Z dużym zadowoleniem odnotowujemy wzrastającą liczbę prawomocnych wyroków sadów apelacyjnych oddalających apelacje Dyrektora ZER oraz spotykane wyroki zmieniające orzeczenia sądów okręgowych z oddalających odwołania skarżących na przywracające świadczenia emerytalne. Dla niektórych naszych Koleżanek i Kolegów ta trudna droga przez mękę prowadząca do odzyskania należnych im świadczeń dobiegła końca. Niestety, wielu jeszcze na nią nie weszło.
Wiemy jednak, że Dyrektor ZER wydając z urzędu decyzje o ponownym ustaleniu wysokości świadczeń emerytalnych, tj. przywracające emerytury i renty w wysokości sprzed 1 października 2017 r. oraz wypłacając stosowne wyrównanie, będące wykonaniem wyroków sądowych, z reguły nie wypłaca odsetek ustawowych za opóźnienie.
Na portalach społecznościowych spotykamy różne opinie i pomysły jak można zareagować na takie zachowanie Dyrektora ZER, sugerujące drogę do uzyskania odsetek za opóźnienie w wypłacaniu tych należności. Niestety, niektóre z nich mogą wprowadzać w błąd i tworzyć nieprawdziwy obraz stanu prawnego dot. możliwości uzyskania odsetek.
W niniejszej Informacji Prawnej postaramy się możliwie rzeczowo omówić to zagadnienie i przedstawić je w realnym kontekście prawnym dot. pozytywnych wyroków sądowych przywracających skarżącym świadczenia emerytalne.
Odsetki pełnią dwie zasadnicze funkcje, tj. dyscyplinującą oraz odszkodowawczą. W sprawach odwołujących się, w sytuacji po prawomocnym wyroku sądu, mówimy o funkcji odszkodowawczej. W naszej sytuacji chodzi o swoiste prawo do „odszkodowania” za nieuprawnione korzystanie przez dłużnika (ZER), a tak naprawdę przez skarb państwa przez określony czas z sumy pieniężnej będącej własnością wierzyciela (odwołującego się). Odszkodowanie to przejawia się w możliwości żądania odsetek.
Na początek, czym są odsetki ustawowe za opóźnienie? W pewnym uproszczeniu możemy przyjąć, że jest to rodzaj rekompensaty za każdy dzień opóźnienia w uregulowaniu powstałej należności.
Czy aktualne regulacje prawne dają nam możliwość uzyskania odsetek za opóźnienie w wypłacie przez Dyrektora ZER świadczeń zaległych w związku z wykonywaniem prawomocnych wyroków sadów przywracających zaległe świadczenia emerytalne represjonowanym?
- Co do zasady, jeżeli dłużnik opóźnia się ze spełnieniem świadczenia pieniężnego, wierzyciel może żądać odsetek za czas opóźnienia, chociażby nie poniósł żadnej szkody i nawet wtedy, gdy opóźnienie było następstwem okoliczności, za które dłużnik nie ponosi odpowiedzialności. Obowiązek zapłaty odsetek powstaje w chwili opóźnienia, bez względu na przyczynę opóźnienia i chociażby wierzyciel nie poniósł żadnej szkody. Dlatego też dochodząc odsetek nie musi on wykazywać swej szkody. Odsetki należą się wierzycielowi za cały czas opóźnienia, począwszy od dnia wymagalności świadczenia (art. 481 § 1 k.c.). Tyle reguła ogólna, którą wielu przywołuje dowodząc racji w żądaniu wypłaty przez ZER odsetek za cały okres opóźnienia, ale czy słusznie?
- Zgodnie z art. 49a ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji (…) w zw. z art. 85 ust. 1, 1a i 2 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, organ emerytalny (ZER) jest zobowiązany do wypłaty odsetek ustawowych określonych przepisami prawa cywilnego, ale tylko wówczas, gdy opóźnienie w wypłaceniu świadczenia jest następstwem okoliczności, za które organ emerytalny (ZER) ponosi odpowiedzialność. W tym miejscu musimy przywołać wyrok Sądu Najwyższego z 11 maja 2012 r. (I UK 398/11), w którym stwierdza się, że „w stosunkach opartych na prawie ubezpieczeń społecznych, w których należy poszukiwać podstawy roszczeń ubezpieczonego, odsetki od opóźnionego świadczenia uregulowane są wyczerpująco, bez możliwości odwoływania się do przepisów prawa cywilnego”. A dalej SN konstatuje: „Ustawa w jednym tylko wypadku nakłada na ZUS (ZER) obowiązek wypłaty odsetek w wysokości określonej przepisami prawa cywilnego, tj. wówczas, gdy Zakład - w następstwie okoliczności, za które ponosi odpowiedzialność - nie dokona wypłaty świadczeń w terminach przewidzianych w przepisach dotyczących ich przyznawania i wypłacania (art. 85 ust. 1 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych). Przepis ten stanowi regulację szczególną względem przepisów Kodeksu cywilnego, a jej odrębność polega przede wszystkim na ustaleniu obowiązku zapłaty odsetek tylko w wypadku zwłoki. Zwłoka w spełnieniu świadczenia, zwana także opóźnieniem kwalifikowanym, ma miejsce, gdy zobowiązany, pomimo istniejącego obowiązku, nie spełnia świadczenia w terminie, przy czym niedotrzymanie terminu jest następstwem okoliczności, za które ponosi odpowiedzialność.
- Do ww. zagadnienia odnosi się także wyrok Sadu Najwyższego z 18 lutego 2009 r. (II UK 191/08), w którym sformułowana jest teza, że do skutków opóźnienia, o którym mowa w ww. art. 85 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, nie stosuje się odpowiednio przepisów Kodeksu Cywilnego, ponieważ przepisy ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych nie odsyłają do tych przepisów k.c., które dotyczą skutków opóźnienia w spełnieniu świadczenia pieniężnego, czyli do art. 481 § 1 k.c.”. Zdaniem Sądu Najwyższego, zawarte w tym przepisie określenie: "okoliczności, za które Zakład nie ponosi odpowiedzialności" jest bardziej zbliżone znaczeniowo do używanego w przepisach prawa określenia: "przyczyn niezależnych od organu", co oznacza, że ZER nie jest obowiązany do wypłaty odsetek nie tylko wtedy, gdy nie ponosi winy w opóźnieniu, lecz także wtedy, gdy opóźnienie w wypłacie świadczenia pieniężnego z ubezpieczenia społecznego jest skutkiem innych przyczyn niezależnych od tego organu.
- W realiach naszych spraw Dyrektor ZER obniżając nam świadczenia emerytalne na podstawie ustawy represyjnej z 16 grudnia 2016 r, ustalił okres służby na rzecz tzw. „totalitarnego państwa” na podstawie informacji o przebiegu służby otrzymanej z IPN sporządzonej na podstawie akt osobowych. Informacja ta jest równoważna z zaświadczeniem o przebiegu służby sporządzonym przez właściwe komórki kadrowe służb. Jak stwierdził Sąd Najwyższy w Postanowieniu z dnia 9 grudnia 2011 r. (II UZP 10/11) o ile sąd ubezpieczeń społecznych, rozpoznający sprawę w wyniku wniesienia odwołania od decyzji dyrektora ZER w sprawie ponownego ustalenia, de facto obniżenia wysokości świadczenia, nie jest związany treścią informacji o przebiegu służby przedstawionej przez IPN, o tyle związanie to obejmuje organ emerytalny (ZER). który przy wydawaniu decyzji musi kierować się danymi zawartymi w tej informacji. Jednocześnie aktualne przepisy nie dają Dyrektorowi ZER uprawnień do weryfikowania otrzymanych z IPN informacji o przebiegu służby. Argument ten jest konsekwentnie podnoszony przez pełnomocników ZER w pismach procesowych na różnych etapach postępowań sądowych i znajduje zrozumienie sędziów.
- Czy Dyrektor ZER jest w ogóle zwolniony z obowiązku wypłaty odsetek za opóźnienie? Tak do końca nie jest. Aby to wyjaśnić musimy wrócić do kwestii prawomocności wyroku. Otóż co do zasady wyrok jest prawomocny wówczas, gdy nie przysługuje już od niego żaden środek odwoławczy (apelacja). Tak więc prawomocne są wyroki sądów II instancji oraz te wyroki I instancji, których nie zaskarżono w terminie. Okoliczności te mają znaczenie dla określenia daty z jaką ZER powinien naliczyć przywrócone świadczenie emerytalne. Jest to problematyka dość złożona, ale w uproszczeniu wygląda następująco:
- Decyzja ZER o ponownym ustaleniu wysokości emerytury powinna być wydana w ciągu 30 dni od dnia wyjaśnienia tzw. „ostatniej okoliczności” niezbędnej do jej wydania. W naszej sytuacji dniem wyjaśnienia owej "ostatniej okoliczności” jest (będzie) dzień wpływu do ZER prawomocnego wyroku sądu okręgowego, bądź wyroku sądu apelacyjnego. Naszym zdaniem, wbrew temu co twierdzi ZER, nie ma tu wymogu doręczenia wyroku z uzasadnieniem. Powinna wystarczyć sama sentencja prawomocnego orzeczenia zawierająca elementy składowe wymienione w art. 325 k.p.c., czyli tzw. komparycję (sygnaturę akt sprawy, wizerunek orła w koronie, nagłówek wyroku z oznaczeniem jego rodzaju i inwokacją do Rzeczypospolitej Polskiej, datę i miejsce wydania wyroku, oznaczenie sądu i wydziału, w którym zapadł wyrok, wymienienie członków składu orzekającego oraz protokolanta, datę i miejsce rozpoznania sprawy oraz rodzaj posiedzenia, określenie stron, zwięzłe oznaczenie przedmiotu sprawy) oraz rozstrzygnięcie o żądaniach stron, ewentualne postanowienia dodatkowe oraz orzeczenie o kosztach postępowania. Termin wydania decyzji o ponownym ustaleniu wysokości świadczenia nie jest równoznaczny z terminem wypłaty tego świadczenia. Naszym zdaniem poprzez „dzień wpływu do ZER prawomocnego wyroku sądu” należy rozumieć zarówno dzień odbioru przez organ przesyłki pocztowej, jak i dzień jej doręczenia za pośrednictwem portalu informacyjnego sądu. Wskazuje na to art. 15zzs9 ust. 3 ustawy z dnia 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych. Takie doręczenie wywołuje skutki procesowe określone w Kodeksie postępowania cywilnego właściwe dla doręczenia pisma sądowego. Należy jednak zaznaczyć, że w przypadku doręczenia pisma sądowego przez jego publikację w Portalu informacyjnym sądu nie mamy tu do czynienia z klasycznym doręczeniem, lecz z udostępnieniem z obowiązkiem pobrania pisma ze skutkiem doręczenia. Oznacza to, że datą doręczenia będzie data zapoznania się przez odbiorcę (ZER) z pismem umieszczonym w portalu informacyjnym, czyli data pobrania/odczytania dokumentu. W sytuacji, kiedy adresat nie zapozna się z przesłanym wyrokiem uznaje się go za doręczony po upływie 14 dni od dnia jego umieszczenia w Portalu informacyjnym. W przypadku, kiedy wyrok zostanie doręczony i przez Portal i przez pocztę pierwszeństwo ma doręczenie pocztowe, ponieważ dokonywane jest ono na wyraźne zarządzenie przewodniczącego. Wówczas umieszczenie pisma w Portalu będzie miało charakter informacyjny i nie wywoła skutku doręczenia. Jeżeli wyrok zostanie umieszczony w Portalu w dzień ustawowo wolny od pracy (co się może zdarzyć) a pełnomocnik ZER zdecyduje się odebrać przesyłkę (otworzyć plik) w sobotę lub niedzielę to będzie to jego suwerenna decyzja tak samo jak ewentualny odbiór pisma awizowanego w urzędzie pocztowym czynnym w sobotę lub niedzielę. Wówczas taki dzień wolny rozpocznie bieg 30-dniowego terminu na wydanie decyzji i wypłatę świadczenia, z tym jednak, że zakończy się nie w sobotę lub niedzielę, a w pierwszym dzień roboczy po nich przypadający.
- Odsetki za opóźnienie powinny być wypłacone przez ZER (z urzędu!) za okres od dnia następującego po upływie terminu na ustalenie prawa do wypłaty (zwrotu) należnego (zaległego) świadczenia emerytalnego, czyli od 31 dnia po dniu wpływu do ZER prawomocnego wyroku Sądu Okręgowego/Apelacyjnego - do dnia wypłaty tego świadczenia rozumianego jako przekazane kwoty wyrównania do urzędu pocztowego lub na rachunek bankowy świadczeniobiorcy. Jeżeli ZER nie wykonałby obowiązku wypłaty odsetek na warunkach wyżyj określonych, należy wystąpić z wnioskiem o wypłatę należnych odsetek za opóźnienie.
- Wysokość odsetek zależy to od aktualnej stopy referencyjnej NBP określanej przez Radę Polityki Pieniężnej. Jest ona zmienna. Wysokość odsetek ustawowych za opóźnienie ogłasza cyklicznie w formie Obwieszczenia Minister Sprawiedliwości in w ostatnim okresie wynosiła: od 29.05.2020 r. do 06.10.2021 r. - 5,6%, od 07.10.2021 r. do 03.11.2021 r. - 6%, od 04.11.2021 r. do 08.12.2021 r. - 6,75%, od 09.12.2021 r. do 04.01.2022 r. - 7,25%. od 5.01.2022 r. – wynosi 7,75% w stosunku rocznym (w skali roku). W kolejnych miesiącach mogą to być już inne wartości. W celu obliczenia odsetek można skorzystać z „Kalkulatora odsetek za opóźnienie” – do odszukania w Internecie (np. pod adresem: https://www.infor.pl/kalkulatory/odsetki_ustawowe_za_opoznienie.html Odsetki wypłaca się z urzędu łącznie z wypłatą opóźnionego świadczenia. Jeżeli nie zostały wypłacone łącznie z wypłatą opóźnionego świadczenia, wypłaca się je niezwłocznie, nie później jednak niż w ciągu 30 dni, gdy dotyczą świadczenia jednorazowego. Przepisy z zakresu ubezpieczeń społecznych nie przewidują możliwości dochodzenia odsetek od zaległych odsetek.
WNIOSKI:
- Jesteśmy zdania, że wbrew temu na co wskazują informacje zamieszczane na portalach społecznościowych, a nawet komunikaty niektórych kancelarii prawnych, uzyskanie odsetek za opóźnienie w wypłacie zaległego świadczenia, obejmujące okres od 1.10.2017 r. do dnia otrzymania przez ZER prawomocnego wyroku przywracającego świadczenie emerytalne jest raczej niemożliwe. Już obserwujemy decyzje Dyrektora ZER odmawiające wypłaty odsetek od należności ustalonej w decyzji o ponownym ustaleniu wysokości emerytury/renty. W ich uzasadnieniu podawane są argumenty prawne, które wyżej wskazaliśmy.
- Mamy natomiast prawo oczekiwać wypłacenia z urzędu(!) odsetek za opóźnienie obejmujące okres od dnia następującego po upływie 30 dni liczonych od dnia wpływu do ZER prawomocnego wyroku Sądu - do dnia przekazania kwoty wyrównania do urzędu pocztowego lub na rachunek bankowy świadczeniobiorcy.
- Wiemy, że niektóre kancelarie prawne posiadają już w swojej ofercie pomocy prawnej działania zmierzające do uzyskania odszkodowania za bezprawne ich zdaniem niewypłacenie przez ZER odsetek od należności odzyskiwanych na mocy prawomocnych orzeczeń sądowych. Są tam też podawane warunki finansowe obejmujące kwoty stałe za poszczególne czynności procesowe połączone wynagrodzeniem zależnym od wyniku sprawy (tzw. zasada success fee). Wg tej zasady część wynagrodzenia jest płatna jako wynagrodzenie kwotowe przed podjęciem czynności. Pozostałą część wynagrodzenia stanowi premia płatna dopiero po zakończeniu sprawy, w zależności od jej wyniku (najczęściej jako określony z góry procent liczony od wartości przedmiotu sporu). Może to być np. 10% kwoty zasądzonej przez Sąd. Skorzystanie z tego rodzaju oferty jest osobistą decyzją każdego z potencjalnie zainteresowanych. Nie chcemy i nie możemy sugerować w tym zakresie czegokolwiek. Radzimy jednak, przed podjęciem stosownej decyzji, dokładnie zapoznać się ze szczegółami takich ofert z punktu widzenia strategii działań prawnych, w tym podstawy prawnej, na której ma być oparte powództwo o takie odszkodowanie.
Jako Komisja Prawna FSSM także rozważamy różne formuły prawne pozwalające na skuteczne powództwo odszkodowawcze, zastępujące niejako brak możliwości uzyskania odsetek za opóźnienie w wypłacie zaległych świadczeń. O wynikach tych prac poinformujemy w terminie późniejszym.
Komisja Prawna FSSM RP
