POSTĘPOWANIE UPROSZCZONE PRZED WSA

INFORMACJA PRAWNA
dot. postępowania uproszczonego przed Wojewódzkim Sądem Administracyjnym w sprawach ze skarg na decyzje Ministra SWiA podjęte na podstawie art. 8a policyjnej ustawy emerytalnej

Do Komisji Prawnej FSSM kierowane są pytania od osób skarżących - represjonowanych, które w ostatnim okresie (czasie pandemii) otrzymały z Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie pismo - wezwanie do wypowiedzenia się (w terminie 7 dni od dnia jego otrzymania) w kwestii ewentualnego wniosku o rozpoznanie ich spraw w trybie uproszczonym, o którym mowa w art. 119 pkt 2 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (dalej „p.p.s.a.”). Rzecz dotyczy postępowań ze skarg represjonowanych na ostateczne decyzje Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji odmawiające wyłączenia wobec nich stosowania art. 15c, art. 22a lub art. 24a ustawy z dnia 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji (…), zmiennej ustawą represyjną z 16 grudnia 2016 r.

Nie znamy ogólnej liczby takich pism wysłanych do skarżących przez WSA w Warszawie. Sądzimy jednak, że z uwagi na czas pandemii i narodowy lockout, który objął wiele dziedzin życia społeczno-gospodarczego, liczba ta może być znaczna. Przy okazji apelujemy do naszych czytelników o informowanie nas o tego rodzaju „wezwaniach” otrzymanych z WSA w Warszawie (zespol.prawny@fssm.pl), które w formie zanonimizowanej będą możliwe do wykorzystania w kolejnych Informacjach Prawnych.

Rozumiemy obawy tych naszych Koleżanek i Kolegów, którzy pisma takie już otrzymali, dotyczące skutków prawnych ewentualnego wyrażenia zgody na rozpatrywanie ich spraw w trybie uproszczonym. Podobne obawy i wątpliwości mogą mieć także Ci, którzy niebawem takie pismo z WSA w Warszawie otrzymają. W tej sytuacji przybliżymy zainteresowanym problematykę postępowania uproszczonego w kontekście niepewności dot. skutków prawnych wniosku o skierowanie ich spraw do tego rodzaju trybu szczególnego. Nie każdy z nas musi być znawcą przepisów ustawy z 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi.

Na początek chcielibyśmy wspomnieć, że według posiadanych przez nas informacji epidemia koronawirusa wydłużyła czas oczekiwania na rozpatrzenie skargi przez WSA w Warszawie do ok. 7 miesięcy. Przed pandemią średnio było to od 4 do 5 miesięcy. Z punktu widzenia tego Sądu wielkim ułatwieniem w skracaniu czasu oczekiwania na orzeczenie są rozwiązania przewidziane od lat w procedurze sądowo-administracyjnej. Chodzi tu zwłaszcza o możliwość rozstrzygnięcia sprawy w trybie uproszczonym, czyli na posiedzeniu niejawnym. Co jest istotą i na czym polega takie postępowanie?

Zacznijmy od podstawy prawnej stosowania trybu uproszczonego w postępowaniu przed sądem administracyjnym. Otóż postępowanie to zostało uregulowane w DZIALE III, Rozdział 8 ustawy z 30 sierpnia 2002 r. p.p.s.a., zatytułowanym
„Postępowanie mediacyjne i uproszczone” (art. 115-122). W art. 119 pkt 2 wskazano, że sprawa może być rozpoznana w trybie uproszczonym, jeżeli strona (np. skarżący represjonowany) zgłosi wniosek o jej rozpoznanie w tym trybie, a strona przeciwna (w naszym przypadku Minister SWiA) w terminie 14 dni od zawiadomienia go o złożeniu takiego wniosku nie zażąda jednak przeprowadzenia rozprawy. Przepisy nie zakreślają terminu, do jakiego wniosek o rozpoznanie sprawy w trybie uproszczonym można złożyć. Przyjmuje się, że można to zrobić do dnia wyznaczenia rozprawy (patrz wyrok WSA w Krakowie z dnia 9.10.2019 r. II SA/Kr 775/19).
Na czym polega postępowanie uproszczone?
Postępowanie uproszczone jest wyjątkiem od zasady rozpoznawania spraw na rozprawie. Niemniej jednak, jak wyżej wskazaliśmy, na wniosek strony (skarżącego represjonowanego), któremu nie sprzeciwiła się strona przeciwna (Minister SWiA), jego sprawa może być rozpoznana w tego rodzaju postępowaniu szczególnym. Wniosek taki powinien zawierać wszystkie elementy przewidziane dla pisma w postępowaniu sądowym. Składający wniosek powinien załączyć jego odpis dla strony przeciwnej, który zostanie jej doręczony przez sąd, wraz ze stosownym zawiadomieniem. Jeżeli organ (Minister SWiA) jest takiemu wnioskowi przeciwny, powinien w terminie 14 dni od zawiadomienia zażądać przeprowadzenia rozprawy. W przypadku zgłoszenia takiego żądania wniosek o rozpoznanie sprawy w trybie uproszczonym upada z mocy prawa. Jeżeli jednak nie zgłosi żądania przeprowadzenia rozprawy, sędzia sprawozdawca powinien skierować sprawę do rozpoznania w trybie uproszczonym w składzie trzech sędziów na posiedzeniu niejawnym. Postępowanie uproszczone może zostać zakończone wydaniem wyroku albo przekazaniem sprawy na rozprawę.

Powinniśmy wiedzieć, że sąd administracyjny w zasadzie nie może wydać orzeczenia na niekorzyść skarżącego, w naszym przypadku represjonowanego, który wcześniej na podstawie art. 8a policyjnej ustawy emerytalnej wystąpił do Ministra SWiA o wyłączenie stosowania wobec niego art. 15c 22a i 24a ww. ustawy emerytalnej. Jest to tzw. zakaz orzekania na niekorzyść skarżącego, dla niektórych z nas znany pod łacińską nazwą jako „zakaz reformationis in peius” (bywa tłumaczony jako „zmiana na gorsze”). Sąd Najwyższy uznał, iż jest to jedna z fundamentalnych zasad prawa procesowego w demokratycznym państwie prawnym i gwarancja ochrony praw jednostki (patrz Wyrok SN z dnia 24 czerwca 1993 r. III ARN 33/93). Istota tego „zakazu” sprowadza się zasadniczo do eliminowania sytuacji niepewności, a przede wszystkim do przełamywania u skarżącego oporu przed zakwestionowaniem decyzji, z której jest niezadowolona, w obawie by nie pogorszyło to jej sytuacji prawnej. Należy jednak mieć świadomość, że powyższy „zakaz” nie oznacza wyroku pozytywnego dla skarżącego, w naszym przypadku rozumianego jako uchylenie decyzji Ministra SWiA. Sąd może orzec o oddaleniu skargi, co nie będzie zgodne z żądaniem skarżącego. Orzeczenie takie nie pogorszy jednak jego sytuacji w stosunku do stanu wyjściowego, tzn. sprzed złożenia skargi.
Wyrok wydany w postępowaniu uproszczonym na posiedzeniu niejawnym, podlega niezwłocznie publicznemu udostępnieniu w sekretariacie sądu, przez okres 14 dni. Jest to wyraz realizacji konstytucyjnej zasady określonej w art. 45 Konstytucji RP, według której wyrok ogłaszany jest publicznie.

W postępowaniu uproszczonym, jeżeli skarżący nie ma pełnomocnika (adwokata lub radcy prawnego), sąd doręcza mu odpis sentencji wyroku (tj. zasadniczą część orzeczenia zawierającą samo rozstrzygnięcie sprawy – bez uzasadnienia) i poucza o terminie oraz sposobie wniesienia środka odwoławczego. Natomiast uzasadnienie wyroku wydanego na posiedzeniu niejawnym sąd sporządza z urzędu w terminie 14 dni od dnia jego ogłoszenia albo podpisania sentencji wyroku.

Jeżeli jednak sąd skargę oddali, wówczas uzasadnienie wyroku sporządza tylko na wniosek strony zgłoszony w terminie 7 dni od dnia jego ogłoszenia albo doręczenia odpisu sentencji. Uzasadnienie doręcza się tylko tej stronie, która taki wniosek złożyła.

Od wyroku wydanego w trybie uproszczonym przysługuje prawo wniesienia skargi kasacyjnej do Naczelnego Sądu Administracyjnego. Skarga taka powinna być sporządzona przez adwokata lub radcę prawnego. Skarga kasacyjna jako nadzwyczajny środek odwoławczy, może być rozpoznana przez NSA także w postępowaniu uproszczonym.

WNIOSKI:

Uwaga ogólna. Postępowanie uproszczone w aktualnym kształcie, stanowi odpowiedź ustawodawcy na postulaty społeczne, domagające się umożliwienia załatwiania spraw drobnych i prostych szybko w postępowaniu odformalizowanym i pozbawionym zbędnych komplikacji. Tym samym postępowanie uproszczone z założenia nie stanowi niedopuszczalnego ograniczenia prawa do sądu, lecz jest formą skracania i przyspieszania procedur sądowych bez pozbawienia stron należnych uprawnień procesowych.

Zalety i wady postępowania uproszczonego.

Postępowanie uproszczone jest szczególnym rodzajem postępowania sądowo-administracyjnego. Do jego cech wyróżniających należy to, że prowadzone jest z wyłączeniem jawności (na posiedzeniu niejawnym, tzn. bez udziału publiczności, stron oraz ich pełnomocników) oraz że sprawy są rozpoznawane w składzie 3 sędziów. Taki skład orzekający wzmacnia gwarancję wnikliwego i wszechstronnego rozpoznania sprawy. Pewną niedogodnością jest zaś fakt, że strona nie jest informowania o terminie posiedzenia. Rozpoznanie sprawy w tym trybie nie prowadzi jednak do pominięcia strony skarżącej, bowiem podnoszone przez nią argumenty, podobnie jak skarżonego organu (Ministra SWiA) są rozważane w oparciu o akta sprawy oraz treść złożonej skargi (patrz wyrok WSA w Olsztynie z 29 października 2019, I SA/Ol 442/19).
Główną zaletą tego postępowania jest możliwość szybszego rozpoznania sprawy. Złożenie wniosku o postępowanie uproszczone stwarza więc możliwość znacznego skrócenia okresu oczekiwania na rozpatrzenie sprawy i wydanie orzeczenia.

Musimy mieć świadomość, że skorzystanie z trybu uproszczonego jest prawem a nie obowiązkiem sądu, mimo zgłoszonego przez stronę, np. skarżącego stosownego wniosku. W każdym przypadku sąd ma obowiązek jedynie rozważyć zasadność takiego trybu i może rozpoznać sprawę na rozprawie, jeżeli uzna to za konieczne do jej pełnego wyjaśnienia. O wyborze trybu uproszczonego sąd zadecyduje w sytuacji, gdy istnieją faktyczne przesłanki skrócenia terminu rozpoznania sprawy i nie będzie ono pozorne.
Odmowa skierowania sprawy do rozpoznania w trybie uproszczonym może mieć miejsce z przyczyn formalnych, np. wskutek złożenia żądania przeprowadzenia rozprawy przez jedną ze stron (w naszym przypadku Ministra SWiA) lub z przyczyn merytorycznych, np. gdy charakter danej sprawy i stopień jej zawiłości wymaga przeprowadzenia rozprawy.
Obawy skarżących. Statystyki od lat pokazują, że skarżący nie są skłonni do korzystania z trybu uproszczonego. Obawiają się, że w procedurze niejawnej ich sprawa zostanie załatwiona „po macoszemu”. Wydaje się jednak, że obawy te nie są uzasadnione. Jak zapewnia sędzią Naczelnego Sądu Administracyjnego, pełniący obecnie funkcję Prezesa WSA w Warszawie – Wojciech Mazur: „tryb uproszczony w żaden sposób nie wpływa na jakość załatwienia sprawy. To uproszczenie polega jedynie na tym, że nie ma potrzeby przeprowadzania rozprawy, której zaplanowanie wymaga więcej czasu i środków. Trzeba wysłać zawiadomienia, przygotować salę, wyznaczyć termin itp. Posiedzenie niejawne tych zabiegów nie wymaga, ale tylko tych. Poza tym sąd zajmuje się sprawą tak samo, jakby zajął się nią na jawnej rozprawie. Sędziowie przygotowują się do niej z taką samą starannością, naradzają się nad wyrokiem, który tak samo jak w przypadku rozprawy wydawany jest w trzyosobowym składzie. Różnica jest jedynie taka, że sąd może sprawę załatwić szybciej, ale do tego konieczny jest wniosek, zgoda stron” *. Z tych powodów sędzia W. Mazur apeluje do zainteresowanych o występowanie z wnioskiem o tryb przyśpieszony.
Niezależnie od przypadków, kiedy skarżący otrzymują pisma - wezwanie z WSA w Warszawie sugerujące wystąpienie z wnioskiem o rozpoznanie ich sprawy w trybie uproszczonym, każdy kto widzi także w swojej sprawie taką możliwość i sposób na przyśpieszenie rozpatrzenia jego sprawy, może z takim wnioskiem wystąpić (wzór – tutaj). Potwierdza to komunikat zamieszczony na stronie internetowej WSA w Warszawie (https://bip.warszawa.wsa.gov.pl/1011/rozpoznawanie-spraw-w-trybie-uproszczonym.html). Tam też publikowany jest skrócony wzór wniosku autorstwa WSA w Warszawie.