INFORMACJA PRAWNA
Dot. znaczenia uchwały Sądu Najwyższego z dnia 16 września 2020 r. dla postępowań odwoławczych zawisłych przed sądami okręgowymi i apelacyjnymi w sprawach przeciwko Dyrektorowi ZER o wysokość emerytur/rent policyjnych.
Jak wiemy, w dniu 16 września 2020 r. Sąd Najwyższy w składzie 7 sędziów, po rozpoznaniu w Izbie Pracy i Ubezpieczeń Społecznych zagadnienia prawnego w sprawie o sygn. III UZP 1/20, podjął następującą uchwałę: „Kryterium „służby na rzecz totalitarnego państwa” określone w art. 13b ust. 1 ustawy z dnia 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Straży Marszałkowskiej, Służby Ochrony Państwa, Państwowej Straży Pożarnej, Służby Celno-Skarbowej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (jednolity tekst: Dz. U. z 2020 r., poz. 723) powinno być oceniane na podstawie wszystkich okoliczności sprawy, w tym także na podstawie indywidualnych czynów i ich weryfikacji pod kątem naruszenia podstawowych praw i wolności człowieka”.
Przypomnijmy, że uchwała ta została podjęta w odpowiedzi na przedstawione przez Sąd Apelacyjny w Białymstoku Sądowi Najwyższemu zagadnienie prawne i przekazane do rozstrzygnięcia powiększonemu 7-osobowemu składowi SN. Ich treść jest następująca:
- Czy kryterium "pełnienia służby na rzecz totalitarnego państwa" określone w art. 13 b ust. 1 ustawy z dnia 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji (…), wprowadzone ustawą nowelizującą z dnia 16 grudnia 2016 r. zostaje spełnione w przypadku formalnej przynależności do służb w wymienionych w tym przepisie cywilnych i wojskowych instytucji i formacji w okresie od 22 lipca 1944 r. do 31 lipca 1990 r., potwierdzonej stosowną informacją IPN, czy też kryterium to powinno być oceniane na podstawie indywidualnych czynów i ich weryfikacji pod kątem naruszenia podstawowych praw i wolności człowieka służących reżimowi komunistycznemu?
- w przypadku uznania, że kryterium formalnej przynależności do służb w wymienionych w tym przepisie cywilnych i wojskowych instytucji i formacji od 22 lipca 1944 r. do 31 lipca 1990 r. jest wystarczające do przyjęcia spełnienia przesłanki z art. 13 b ust. 1 ustawy, to czy skutkuje ponownym obniżeniem świadczenia emerytalnego wobec funkcjonariusza organów bezpieczeństwa publicznego państwa, któremu w 2009 r. obniżono świadczenie emerytalne na podstawie art. 15 b w związku z art. 32 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji (…).
Nie będziemy przytaczać ustnych motywów tego orzeczenia. Mogliśmy i nadal możemy je wysłuchać dzięki transmisji z posiedzenia SN, przeprowadzonej przez Video-KOD. Teraz jednak spróbujmy wskazać na możliwe skutki prawne tego orzeczenia Sądu Najwyższego.
- Na początek, czym jest uchwała Sądu Najwyższego będąca odpowiedzią na zagadnienia prawne (pytania) zgłaszane przez sądy apelacyjne? Otóż zgodnie z art. 390 §1 Kodeksu postępowania cywilnego, jeżeli przy rozpoznawaniu apelacji (w tym przypadku przez SA w Białymstoku), powstało zagadnienie prawne budzące poważne wątpliwości, sąd ten mógł przedstawić to zagadnienie (pytania) do rozstrzygnięcia Sądowi Najwyższemu. Taki tryb postępowania wynika z ustawy o Sądzie Najwyższym, którego zadaniem jest zapewnienie jednolitości orzecznictwa sądów powszechnych i sądów wojskowych m.in. przez podejmowanie uchwał rozstrzygających zagadnienia prawne (art. 1 ustawy z dnia 8 grudnia 2017 r. o Sądzie Najwyższym). W tym znaczeniu uchwała ta jest aktem interpretacyjnym, swego rodzaju kierunkowskazem dla sądów orzekających w naszych spawach odwoławczych.
- Jaką moc prawną mają takie uchwały SN i kto jest nimi związany a kto nie? Otóż Zgodnie z art. 87 ustawy z dnia 8 grudnia 2017 r. o Sądzie Najwyższym, uchwały pełnego składu Sądu Najwyższego, składu połączonych izb oraz składu całej izby, z chwilą ich podjęcia, uzyskują moc zasad prawnych. Natomiast skład 7 sędziów może postanowić o nadaniu uchwale mocy zasady prawnej. Oznacza to, że w przypadku uchwały składu 7 sędziów konieczne jest postanowienie o nadaniu uchwale mocy zasady prawnej. W interesującej nas uchwale z 16 września 2020 r. postanowienia takiego nie wydano, tym samym uchwała ta nie ma mocy zasady prawnej. Stało się tak dlatego, że uchwały Sądu Najwyższego zawierające wytyczne w zakresie wykładni prawa i praktyki sądowej nie mogą mieć mocy zasad prawnych (uchwała Sądu Najwyższego z dnia 5 maja 1992 r. KwPr 5/92). A teraz rzecz najważniejsza, wbrew temu co niektórzy piszą na forach społecznościowych i co wynika z niektórych wypowiedzi medialnych - sądy powszechne formalnie nie są związane uchwałami Sądu Najwyższego, nawet tymi, które mają moc zasady prawnej, z wyjątkiem spraw, których dotyczą. W przypadku ww. uchwały z 16 września 2020 r. związany jest nią Sąd Apelacyjny w Białymstoku jako autor pytania, rozpatrujący apelację represjonowanego od niekorzystnego dla niego wyroku sądu okręgowego, a także składy orzekające SN. Nie oznacza to jednak, że sądy okręgowe i apelacyjne rozpatrujące nasze sprawy odwoławcze nie będą stosować się do zawartych w niej wskazań. Wiemy już, po wysłuchaniu ustnych motywów uchwały, że Sąd Najwyższy przedstawił określoną wykładnię art. 13 b ust. 1 ustawy z dnia 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji (…), popartą szeroką argumentacją i autorytetem Sądu Najwyższego. Niezastosowanie się do taj uchwały wymagałoby zatem od sadu okręgowego przedstawienia pogłębionej kontrargumentacji, która mogłaby się okazać niewystarczająca a wyrok z nią sprzeczny byłby uchylony w toku dalszego postępowania. Mówimy tu o „sile autorytetu” Sądu Najwyższego, która wynika z wysokiego poziomu jego orzecznictwa, a nie z formalnie zajmowanej pozycji w systemie sądownictwa.
- Jaki jest związek i wzajemne relacje między uchwałą Sądu Najwyższego z 16 września 2020 r. a wyrokiem „TK”, który kiedyś zostanie wydany choć nie wiemy, kiedy? Otóż w przypadku uznania przez „TK”, że przepisy ustawy represyjnej wskazane w pytaniach Sądu Okręgowego w Warszawie są zgodne z Konstytucją RP, pozostaną, tak jak cała ustawa, w porządku prawnym i będą podstawą wyrokowania w naszych sprawach odwoławczych. Podobny efekt wystąpi w przypadku umorzenia przez „TK” sprawy P 4/18. Nie oznacza to jednak, że wówczas ww. uchwała Sądu Najwyższego w jakimkolwiek stopniu straci na znaczeniu. Przy uprawnionym założeniu, że sądy orzekające w sprawach przeciwko Dyrektorowi ZER będą się nią kierować, wydanie wyroku zostanie zapewne poprzedzone ustaleniem roli, jaką pełniła osoba odwołująca się w danej strukturze organizacyjnej oraz rodzaju wykonywanych zadań służbowych, szczególnie pod katem ich legalności i ewentualnego naruszania podstawowych praw i wolności człowieka.
WNIOSKI:
- Podejmując uchwałę interpretacyjną, po rozpoznaniu w dniu 16 września 2020 r. w Izbie Pracy i Ubezpieczeń Społecznych zagadnienia prawnego przedstawionego przez Sąd Apelacyjny w Białymstoku, Sąd Najwyższy zrobił to, co mógł i powinien był zrobić. Bardziej zainteresowanych odsyłamy na stronę SN: http://www.sn.pl/aktualnosci/SitePages/komunikaty_o_sprawach.aspx?ItemSID=392-b6b3e804-2752-4c7d-bcb4-7586782a1315&ListName=Komunikaty_o_sprawach.
- Czas pokaże, na ile sądy będą stosowały się do wskazań zawartych w uchwale Sądu Najwyższego z 16 września 2020 r. Zakładamy, że tak będzie.
- Jakie skutki praktyczne spowoduje ww. uchwała? Możemy przyjąć z dużą dozą prawdopodobieństwa, że dojdzie do wydłużenia postępowań sądowych, spowodowanego wnioskami pozwanego – Dyrektora ZER o odroczenie rozpraw z racji wystąpienia do IPN o kwerendę zasobów archiwalnych, w myśl zasady, „a może coś się na odwołującego znajdzie”.
- Osobną kwestią jest możliwy efekt ww. uchwały Sądu Najwyższego polegający na zmianie dotychczasowej, pozytywnej dla represjonowanych, linii orzeczniczej, tzn. opierania wyroków na Konstytucji i prawie wspólnotowym, na rzecz szerszego postępowania dowodowego wskazanego w sentencji ww. uchwały z 16 września 2020 r. Na chwilę obecną trudno sobie wyobrazić, jak w praktyce będzie to postępowanie prowadzone.
- Co w sytuacji prawnej ukształtowanej uchwałą Sądu Najwyższego odwołujący się, których sprawy zawisły przed sądami okręgowymi lub apelacyjnymi mogą i powinni zrobić? Oczywiście niewiele. Można jedynie sugerować represjonowanym występowanie z wnioskiem o podjęcie zawieszonego postępowania, jeżeli ktoś tego jeszcze nie zrobił (stosowana Inf. Prawna i wzór wniosku opublikowaliśmy na stronie internetowej FSSM w dniu 24 listopada 2019 r. w Informacji Prawnej pt: "Czy odwoływać się od decyzji sądu o zawieszeniu postępowania?" Można jednak przewidywać, że po podjęciu przez SN ww. uchwały, sądy z urzędu będą podejmowały zawieszone postępowania na podstawie art. 180 k.p.c.
Komisja Prawna FSSM RP
